พระกริ่งปวเรศ

พระนามรุ่น พระกริ่งปวเรศ วัดบวรนิเวศวิหาร กรุงเทพมหานคร

สถาปนาโดย สมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ สมเด็จพระสังฆราชองค์

          ที่ ๘ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์

ปีที่สถาปนา ไม่มีการบันทึก แต่คงสันนิษฐานว่าคงสถาปนา(สร้าง) อยู่ในระหว่างช่วงปี พ.ศ. ๒๔๐๐ ก่อนหรือหลังไม่มาก เพราะมีการบันทึกว่าพระมหาสมณเจ้ามีการเทครอบน้ำพระพุทธมนต์ขึ้นจำนวน ๒ ครอบ เพื่อถวายพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (เสด็จสวรรคต วันพฤหัสบดี ที่ ๑ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๑๑) อาจจะมีการเทพระกริ่งในคราวเดียวกัน

จำนวน  มีบันทึกว่ามีการสถาปนา ๒ คราว คราวละ ๑๐ องค์เศษรวมทั้งสองคราวไม่เกิน ๓๐ องค์

ข้อมูลจำเพาะ พระกริ่งปวเรศเรียกตามพระนามพระมหาสมณะเจ้ากรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์องค์ผู้สถาปนา นับว่าเป็นพระกริ่งที่สร้างขึ้นเป็นครั้งแรกของกรุงรัตนโกสินทร์ ในการจัดสร้างนั้นคาดว่าพระมหาสมณะเจ้าฯคงสร้างเพื่อถวายราชวงศ์เจ้าฟ้าเจ้าแผ่นดินมิใช่สร้างเพื่อแจกให้กับบุคคลทั่วไป พระกริ่งปวเรศเป็นพระกริ่งที่แปลงพิมพ์มาจากพระกริ่งใหญ่(จีน) และเพิ่มบัวด้านหลังขึ้นอีกคู่หนึ่ง รวมเป็นบัว ๘ กลีบ(มีคำกล่าวอ้างว่าที่สร้างเป็นบัว ๘ กลีบเนื่องจากผู้สร้างเป็นสมเด็จพระสังฆราชองค์ที่ ๘ ) เป็นพระที่เทหล่อกลวงเมื่อบรรจุเม็ดกริ่งแล้วนายช่างทำการปิดผนึกใต้ฐานพระด้วยแผ่นทองแดงบ้างแผ่นทองเหลือง(ฝาบาตร)บ้างแผ่นที่ปิดผนึกนี้จะเชื่อมด้วยน้ำประสานมิใช่เชื่อมตะกั่วและจะเป็นแอ่งกลางเล็กน้อยอนึ่งแผ่นที่ใช้ปิดนี้จะไม่เลื่อมกับฐานพระจะสนิทและมีความประณีตมาก หน้าพระเพลา(หน้าตัก)มีขนาด ๑.๘ ซม.มีโค๊ดรูปคล้ายหยดน้ำตอกอยู่บริเวณฐานด้านหลังระหว่างข้างบัวพบว่ามีการตอกทั้งด้านซ้ายและด้านขวาไม่เป็นจุดตายตัว การเทหล่อตลอดจนการแต่งองค์พระเป็นงานของนายช่างหลวง ฉะนั้นรายละเอียดต่าง ๆของพระกริ่งจึงมีความประณีตสวยงามทุกองค์มีความสง่างามในด้านพุทธศิลป์ วรรณะ(เนื้อ)องค์พระเป็นชนิดเนื้อนวโลหะกลับดำสนิทไม่มีประกายเงินเจือ

มีบันทึกว่าเมื่อทรงสถาปนาพระกริ่งปวเรศเรียบร้อยแล้วหลวงชำนาญเลขา (หุ่น)สมุห์บัญชีในกรมของพระองค์ฯ(ซึ่งเป็นไวยาวัจกรวัดในสมัยที่ทรงครองวัดและสืบต่อมาจนถึงสมัยสมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระยาวชิรญาณวโรรสทรงครองวัดในเบื้องต้น)ได้ขอพระราชทานแบบแม่พิมพ์ไปสร้าง แต่ได้สร้างอีกเท่าใดไม่ทราบ ปัจจุบันคงเหลือเฉพาะแบบแม่พิมพ์ด้านหลังที่ยังเก็บรักษาอยู่ที่วัดบวรฯ

ขอคัดลอกข้อความบางตอนจากหนังสือตำนานวัดบวรนิเวศวิหารในส่วนของพระกริ่งปวเรศว่า “ทราบกันมาว่า สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกาณ์ได้ทรงสร้างพระกริ่งและหม้อน้ำมนต์ พระกริ่งบัดนี้เรียกกันว่า “พระกริ่งปวเรศ”ทรงสร้างขึ้นเมื่อใด มีจำนวนเท่าใด ไม่พบหลักฐาน” อีกตอนหนึ่ง “พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภาณุพันธุยุคลได้ประทานคำชี้แจงว่า ได้เคยทูลถาม หม่อมเจ้าพร้อมลดาวัลย์ ท่านทรงเล่าว่าพระกริ่งและหม้อน้ำมนต์นั้นพระมหาสมณเจ้าพระองค์นั้นทรงสร้างขึ้นเพื่อถวายพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวและเพื่อประทานเจ้านายที่ทรงค้นเคยและสนิทสนม และเจ้านายที่ทรงเป็นพระอุปัชฌายะ ส่วนหม้อน้ำมนต์นั้นประทานเฉพาะบางคนจริง ๆ”

ข้อความที่กล่าวข้างต้นแสดงให้เห็นถึงความหาได้ยากยิ่งของพระกริ่งปวเรศและพุทธานุภาพของพระกริ่งที่ปรากฏว่าอาราชธนาทำน้ำพระพุทธมนต์รักษาโรคภัยได้ตลอดจนความงดงามของพุทธศิลป์และคุณค่าขององค์ผู้สร้างทำให้พระกริ่งปวเรศเป็นสุดยอดของพระกริ่งใน ยุครัตนโกสินทร์ ค่านิยมที่ไม่อาจประเมินราคาได้ ผู้ใดที่ได้พบเห็นกราบไหว้ต้องถือว่าเป็นผู้มีบุญและท่านผู้ใดที่มีไว้ครอบครองต้องเป็นผู้ที่มากด้วยบารมีจริง ๆ